www.socjologiastw.fora.pl

Roman

Refleksja o życiu społecznym sięga początków tego życia. Wszystkie starożytne cywilizacje pozostawiły po sobie ślady przemyśleń na ten temat. Jednak to starożytnej Grecji przypada uprzywilejowane miejsce w dziejach myśli społecznej. Po pierwsze myśl Grecka dokonała przejścia od naiwnego monizmu, opartego na wierze, iż społeczeństwa żyją zamkniętym kręgu tabu, praw i zwyczajów, od krytycznego dualizmu polegającego na dostrzeżeniu różnicy między prawami ustanawianymi przez ludzi, a prawami przyrody, na które ludzie nie mają wpływu. Grecy jako pierwsi uświadomili sobie konieczność rozróżniania tych dwóch elementów: środowiska przyrodniczego i środowiska ludzkiego. Po drugie nastąpiło przejście od stadium przed indywidualistycznego, w którym człowiek był skazany z góry na wyznaczone miejsce w społeczeństwie do stadium indywidualistycznego, kiedy to nastąpiło odkrycie anatomii jednostki ludzkiej. Grecy jako pierwsi stworzyli typ cywilizacji, która uczyniła człowieka zdolnym do stania się świadomym siebie jako jednostki. Grecja w tym czasie była państwem permanentnego kryzysu, w wyniku którego uległ rozkładowi trwający od niepamiętnych czasów. Sposób życia, kształtowały się nowe instytucje. Nasiliły się społeczne niepokoje i antagonizmy. Nasiliły się procesy ujednostkowienia, kontaktu kulturowego, ruchliwości i różnicowania się społeczeństw, niestabilności wierzeń i ustrojów politycznych. Krytyczny dualizm przyjął się w myśli greckiej, stwarzając nową sytuacje intelektualną. Ład społeczny stał się problemem, którego nie można było unieważnić poprzez powrót naiwnego monizmu, gdyż światopogląd ten był już nie możliwy do zaakceptowania w nowym typie społeczeństwa, jaki ukształtował się w Atenach i innych państwach-miastach dotkniętych przez procesy dezintegracji danych stosunków.

V w.p.n.e. był złotym wiekiem demokracji greckiej, ale w stolicy demokracji - Atenach, funkcjonowała ona ciągłych zmaganiach z oligarchicznymi partiami bogaczy. Istniał nieustający konflikt pomiędzy bogatymi i biednymi, którzy ze sobą ciągle walczyli. W sferze doktryn konflikt skupiał się wokół zasad rządu demokracji.

Wolność (isonomia - równość wobec prawa, równość udziału we władzy) jako przeciwieństwo niewoli, przysługiwała wszystkim Grekom. Oznaczała, że w granicach prawa każdy może żyć według swojego upodobania, robić i mówić to, co chce. Szczegółowe znaczenie przypisywano wolności słowa (isygoria). Przy zebraniu polis, na wiecu nie było głosów ważniejszych, głos każdego znaczył tyle samo, niezależnie od pełnionych funkcji (równość). Zasady, iż każdy może robić i mówić co chce, przeciwnicy demokracji uważali za błąd. Ich zdaniem lud „upija się” wolnością co prowadzi do anarchii. Oburzano się zwłaszcza na zbytek swobody, jaki demokracja cudzoziemcom, niewolnikom.

Równość (równość praw) była zawsze fundamentalnym hasłem demokracji. Rozumiano przez nią równość głosu, udziału we władzy (np. przed sądem). Jako gwarancję równości doktryna demokratyczna ceniła wysoko: wybór urzędników przez losowanie (najlepsza gwarancja dostępu do urzędów) oraz, diety dla pełniących funkcje państwowe. Przeciwnicy demokracji oburzali się na rządy nieoświeconych mas, twierdzili, że ludzie z natury są sobie nie równi.

Demokracja poddawała obywateli prawu, które oni sami sobie ustanowili. Praworządności (rządy prawa) oznaczała podporządkowanie się prawu i przestrzeganie go. Zarzuty przeciwników demokracji dotyczyły tu dwóch punktów:
1. Wbrew konserwatywnemu ideałowi, stabilizacji ustroju, porządek prawny demokracji był nietrwały, lud wciąż gwałcił własną konstytucję (zmienność ludu i niestabilność jego postanowień);
2. Treść praw demokratycznych była stronnicza. Jest to despotyzm biednych unikających bogaczy.

Identyfikowanie demokracji z rządami ubogich to stały motyw polemiki antydemokratycznej. Sprzyjała temu dwuznaczność terminu „demos”. Dla demokratów „demos” oznaczał ogół mieszkańców polis, wolnych obywateli, zatem demokracja to ustrój, w którym harmonijnie współrządzą wszystkie klasy i każda coś wnosi dla powszechnego dobra. Dla oligarchów natomiast „demos” oznaczał klasy ubogie, a demokracja despotyzm ubogich. Praktyka demokracji ateńskiej miała wiele wad, niezbyt swobodnie łamano jej przepisy. Jednak jej największą wadą była elitarność.